NETWORK SERVİSLERİ

7 min readMar 21, 2022

Bu yazımda sizlere temel anlamda networkün ne olduğuna ve bu network üzerinde server ve clientların haberleşmesini sağlayan belli başlı servislerden bahsedeceğim. İlk olarak network kavramına basit anlamda değineceğiz.

Network Nedir?

Network(ağ), iki veya daha fazla cihazın kaynaklarını paylaşmak maksadıyla birbirine bağlanarak oluşturdukları sisteme denir. Bu bağlanma biçimi kablolu(bakır kablolar/fiber optik kablolar) veya kablosuz(wireless) olarak nitelendirebiliriz. Kaynaklardan kastımız yazılım yahut donanım paylaşımı da olabilir. Yazılımsal kaynak paylaşımına örnek verecek olursak bu bir dosya olabilir, networkte var olan ana sunucu üzerine kurulmuş bir yazılımın diğer host bilgisayarlarla paylaşılması da olabilir. Donanımsal paylaşıma da yazıcı paylaşımı örnek gösterilebilir, büyük bir şirketin yazıcı kullanım trafiğini düşünecek olursak her bir host için ayrı yazıcı alınmış olması takdir edeceğiniz üzere verimli olmazdı, bundan sebep network üzerinden paylaşılmış yazıcılar ile şirketler hem tasarruf hem de verim kazanmış olurlar.

Bilgisayarlar da biz insanlar gibi protokollere ihtiyaç duyarlar, nasıl ki insanlar birbirleri ile iletişim kurarken yazılı olmayan bir protokole uyar(ör: önce nasıl olduğu sorulur ardından tokalaşılır vb.) aynı şekilde bilgisayarlar da belirli protokollere gereksinim duymakta ve bir düzen içerisinde haberleşebilmektedirler. Bu yazımın temel amacı bazı protokol/servislerini tanıtmaktır. SMB, TelNET, FTP, SMTP yazımda ele alacağım başlıcaları.

SMB

SMB(Server Message Block Protocol/Sunucu İleti Blok Protokolü), bir networkteki dosyalara, yazıcılara, portlara ve diğer kaynaklara(uygulama ve yazılımlara) erişimi paylaşmak için kullanılan istemci-sunucu iletişim protokolüdür. IBM tarafından 1980’lerde geliştirilen bu protokol çoğunlukla Windows bilgisayarların birbirlerine bağlanmasında kullanılırken Linux, MacOS’ta da SMB kaynaklarına bağlanabilmek için istemci bileşenleri barındırılmaktadır. Bu tarihsel süreç içerisinde geliştirilmeye devam edilen SMB hala yaygın biçimde dosya paylaşımı için doğru çözüm olmaya devam etmektedir.

Peki, SMB nasıl çalışır?

SMB protokolü, uygulamaların ve kullanıcıların uzak sunuculardaki dosyalara erişmesine ve kaynakları kullanmasına olanaklık eder. SMB bağlantısı kurulduktan sonra istemciler sunucu paylaşımlarına erişebilir, dosyaları açabilir, okuyabilir ve yazabilirler. Yani istemciler uzak sunuculara bir dosya sistemi ile yapmak istedikleri her türlü şeyi yapmalarına izin veren komutlar gönderebilir.

Response-request(istek-yanıt) protokolü olarak da nitelendirilen SMB, network iletişimi için kullanılan en yaygın protokollerden biridir. İstemci ve sunucu arasında bağlantının kurulabilmesi için istemci bağlantıyı başlatıcı SMB isteğini sunucuya gönderir. Sunucuya ulaşan isteğin ardından, istemciye SMB yanıtı gönderilerek iki yönlü iletişim güvenli bir şekilde başlatılır. Aynı zamanda SMB protokolü günümüzde TCP/IP protokol yığınının uygulama katmanında çalışır ve yaygın olarak 445 portunu kullanmaktadır.

TelNET

TelNET, bir telnet istemcisi kullanılarak, telnet sunucusunu barındıran uzak bir makineye bağlanmamıza ve komut çalıştırmamıza olanaklık eden uygulama katmanı protokolüdür.

Telnet istemcisi sunucu ile bağlantı kuracaktır ardından istemcimiz sanal bir terminale dönüşüp uzaktaki sunucu ile etkileşim kurmanıza ve komut çalıştırmanıza izin verecektir.

Telnetin günümüzde yaygın olarak kullanılmamaktadır bunun temel sebebi güvenlik faktörüdür. Telnet bağlantısı kurulabilmesi için kullanıcı adı ve parola istenmektedir fakat istemci tarafından gönderilen bu kullanıcı adı ve parola bilgisi sunucuya gönderilirken herhangi bir şifrelemeye tabi tutulmadan plaintext(düz metin) olarak gönderilmektedir. Telnet bağlantısı kurulduktan sonraki göndermiş olduğumuz komutlar da herhangi bir güvenlik önleminden geçirilmeden sunucuya gönderilmektedir. Bu faktörler telnetin güvensiz bir protokol olmasına neden olmaktadır. Artık telnet yerine SSH kullanılmaktadır.

FTP

FTP(File Transfer Protocol/Dosya Aktarım Protokolü), dosyaların bir ağ üzerinden uzaktan aktarımına izin veren ve sıklıkla kullanılan bir protokoldür.

İstemci ve sunucu mimarisi üzerine kurulmuş bir protokol olma özelliğini taşır, komutları ve verileri verimli bir şekilde iletir. FTP genel anlamda bir komut aktarımını sağlayan ve veri aktarımını sağlayan iki kanal üzerinden çalışır bu da verimli olmasındaki temel etkendir. Komut kanalını hem FTP komutları yollamak hem de yanıtlamak için kullanırken veri aktarım kanalı ile de veri iletimi sağlanır. FTP istemcisi, oturum açma bilgilerini sunduğu sunucu bağlantısı başlatır ve sunucu kontrollerini gerçekleştirmesinin ardından bağlantı tamamlanmış olur. İki kanal kullanması sayesinde hem komut aktarımı hem de veri aktarımı aynı anda yapılabilir.

FTP sunucusuna bağlanma şekillerine göre ikiye ayrılır:

· Aktif FTP bağlantısı, istemci bir bağlantı noktası açar ve dinler. Sunucunun aktif bir şekilde ona bağlanması gerekir.

· Pasif FTP bağlantısı, sunucu bir bağlantı noktası açar ve dinler ve istemcinin bağlanması gerekir.

Yaygın olarak FTP 21 portu üzerinde çalışır.

SMTP

SMTP(Simple Mail Transfer Protocol/Basit Posta Aktarım Protokolü), e-postaların gönderilmesinde kullanılan protokoldür. Aslında bir e-posta transferi esnasında SMTP VE POP/IMAP’ten oluşan protokol çiftlerine ihtiyaç duyulur. İki protokol birlikte postanın gönderilmesine ve alınmasını sağlar. Bir örnek ile ele alalım, gmail kullanan Bob ve yahoo kullanan Alice aralarında mailleşmek ister, Bob kendi mail uygulaması ile SMTP protokolü sayesinde gmail sunucularına postası iletilir ardından Alice’ye iletilmek üzere Bob’un mail sunucusu ve Alice’nin mail sunucusu(yahoo) yine SMTP kullanarak postamız yahoo sunucusuna teslim edilir. Hala postamız Alice’ye ulaşabilmiş değil, Alice’ye gönderilmiş postanın ulaşabilmesi için de Alice’nin mail uygulaması ve kendi mail sunucusu arasında POP/IMAP protokolü kullanılarak postamız Alice’nin gelen kutusuna düşmüş olur. Aşağıdaki görseli inceleyebilirsiniz.

SMTP sunucusu üç temel işlevi yerine getirir:

· SMTP sunucuları aracılığıyla kimin e-posta gönderdiği doğrulanır.

· Giden postayı gönderir.

· Giden posta teslim edilmez ise, mesajı gönderene geri gönderir.

Kısaca POP/IMAP’e değinecek olursak, bir istemci ve mail sunucusu arasında gelen e-posta aktarımından sorumlu olan protokollerdir. POP kullanılarak indirilen mailler cihazınızda depolanır ve mail sunucunuzdan silinir, bu da şu anlama gelir indirildikten sonra e-postanıza yalnızca aynı bilgisayar üzerinden erişebilirsiniz. IMAP’te ise durum tam tersi olup e-postanız bilgisayarınızda depolanmayıp e-posta hizmeti sağlayıcınızda depolanır ve her yerden ulaşmanızı sağlar.

NFS

NFS(Network File System/Ağ Dosya Sistemi), bir bilgisayar sisteminin dizinlerinin ve dosyalarının ağ üzerinden başkalarıyla paylaşmasını sağlayan protokoldür.

NFS, Sun Microsystems tarafından 1984 yılında geliştirilmiş olup ağdaki bilgisayarların ortak bir dosya sistemine, yerel diskleri kadar kolay ulaşmasını sağlayan OSI modelinde oturum katmanında çalışan bir protokoldür. Kullanıcılar ve programlar, NFS kullanarak, uzak sistemlerdeki dosyalara kendi yerel dosyalarıymış gibi erişebilir. Bir dosya sisteminin tamamı ya da bir kısmını sunucu üzerinden diğer kullanıcılar ile paylaşabilir. Bir ağ üzerinden birden fazla bilgisayarda bulunan dosyaların, tek bir sabit diskte yar alıyormuşçasına yönetilmesini sağlar.

Ayrıca NFS sayesinde bir makinada yer alan belirli bir disk bölümü, başka makinalar tarafından okunabilir veya yazılabilir. Böylece büyük ve karmaşık sistemlerde disk alanında tasarruf sağlanmış olur. Her makinada aynı dosyalar ve çalıştırılabilir programlar olması yerine bunların tamamı tek bir sunucu üzerinden diğer kullanıcılar ile paylaştırılır. Paylaşılan dizin, sanki yerel makinanın bir diziniymiş gibi davranır. Kendi disk alanını paylaşan makinaya NFS sunucusu, bu diske erişebilen makinalara NFS istemcisi adı verilir.

NFS protokolü sayesinde, Windows makinalar ve Linux, MacOS veya UNIX gibi Windows olmayan diğer işletim sistemleri arasında da dosya aktarımına izin verilir.

NFS altyapısı birbirinden farklı dört protokolün birleşmesiyle çalışır. RPC temellidir. Daha ayrıntılı bilgi almak için https://docs.oracle.com/cd/E19683-01/816-4882/6mb2ipq7l/index.html linkinden yararlanabilirsiniz.

Özetlemek gerekirse NFS’nin faydaları:

· Disk paylaşımı, her bir kullanıcı için depolama birimi almak yerine sunucu bilgisayar üzerinden depolama işlevi yerine getirilir.

· Tasarruf, her bir kullanıcı için ayrı ayrı depolama birimi ya da program/yazılım almak yerine sunucu bilgisayar üzerinden paylaşılarak sağlanmış olur

· Daimi güncellik, bir makine üzerinde yapılmış olan herhangi bir değişiklik tüm makinelerde yapılmış olur.

· Performans, eş zamanlı hareket kabiliyeti sayesinde iş yükünü azaltır.

HTTP

HTTP(Hyper Text Transfer Protocol/Hiper Metin Transfer Protokolü), 1990 yıllarında CERN laboratuvarında Tim Berners-Lee tarafından geliştirilmeye başlandı. http, Word Wide Web için veri iletişiminin temelidir.

HTTP, ağ üzerinden web sayfalarının görüntülenmesini sağlayan protokoldür. İstemci ve sunucu yapısı üzerine şekillenmiş olup yanıt isteği protokolü olarak nitelendirilir. İstemci ve sunucu arasındaki iletişim kurallarını belirleyen protokoldür. Yaygın olarak 80 portu kullanır ve uygulama katmanı üzerinde çalışan protokol olma özelliğini taşır.

HTTP’nin temel çalışma prensibi, kullanıcılar internet tarayıcısı(Google, Firefox, Opera vb.) aracılığıyla web sunucusuna HTTP isteği gönderir. Sunucu(HTML dosyaları ve diğer kaynakları sağlar) bu isteği alır ve web sunucu programları (Apache, Windows IIS vb.) aracılığıyla yanıt verilir. Görüntülemek istediğimiz web sayfaları ve durum kodları(istek ile ilgili tamamlanma durumu) sunulur.

HTTP durum kodları 1’den 5’e kadar sınıflandırılmıştır. Bazı durum kodları web sayfalarında görüntülenebilir ör: 404,302,200

· 1xx à Bilgi

· 2xx à Başarı

· 3xx à Yönlendirme

· 4xx à Tarayıcı Hatası

· 5xx à Sunucu Hatası

HTTP’den bahsetmişken HTTPS’e de değinmeliyiz. HTTPS, güvenli hiper text aktarım protokolü olarak geçer. HTTP’nin gelişmiş ve güvenli bir sürümü olup 443 portu üzerinde çalışan uygulama katmanı protokolüdür. HTTPS sayesinde sunucu ve istemci arasında güvenli, şifreli bir bağlantı oluşturulur. Bankacılık işlemleri, önemli bilgi alışverişleri bu protokol ile güvenli hale getirilir. HTTPS, SSL VE TLS şifreleme protokollerini kullanarak şifrelemeyi destekleyen HTTP protokolünün uzantısıdır.